Me semati vata kei keda “iTokani ena Veikauwaitaki” parokaramu ka vakailavotaka na UJA-Federation e New York, ena vakaraitaka na Y na nodra veivakatarogi na lewe ono na bula mai kea me kilai vakavinaka cake kina na italanoa ni tamata yadua. Ena vakaraitaka na veivakatarogi oqo ena ivurevure ni Valecavu ni Iperiu “Sotava e dua na Gauna ni iValu ka Sivia: iYaloyalo ni Yalo era a Vakamatei ena iVotavota ni iVotavota”. Ena dola tiko na isoqoni ni Vakaraubuka ena ika 8 ni Noveba.
Sa lewena tiko na Y o Pearl Rosenzveig me tekivu mai na 1998.
Pearl Rosenzveig (iTaba mai vei Yael Ben-Zion: www.yaelbenzion.com)
Mataniciva (Friedman) Rosenzveig a sucu mai Simleu Silvania, Romania ena Feperueri 22, 1919. Na matavuvale duadua ga na Friedman e Jiu mai Simleu Silvania. E taukena o tamana e dua na gunu, tavako, kei na sitoa ni kakana. E dua na ganena, Esiteri, ka a sucu ena Janueri 21, 1921. Na yasana nei tinana ena matavuvale era vakaitikotiko ena dua na tauni rauta na 3 vica na auwa na kena yawa ena sitimanivanua. Na mataniciva e nanumi tinana me vaka e dua na tamata dauloloma, ka a marama vakabisinisi talega. E vakamacalataka o koya ni Jiu tudei o tinana.
E Simleu Silvania, e dua ga na koronivuli me ra tiko kece kina na gone, ia a sega ni dua na koronivuli torocake. E nanuma lesu na Mataniciva na tiko ena koronivuli oya me yacova na ika 7 ni nona yabaki. O koya e dua na dauvakacaca ka tukuna ni dau vakaukauwa yago e nona ulutaga taleitaki e koronivuli. Ni tarogi kevaka e sotava na Mataniciva e dua na saqati-Tavi ni se gone, a nanuma e dua na italanoa mai na nona gauna ni vuli. Erau a qito tiko o Mataniciva kei ganena ena dua na qito baleti Romania kei na veiyasana kece ena loma ni vanua. A soli vei ira yadua na gone e dua na yasana me ra qito kina, ia a soli vei Esiteri na tiki kei Romania. Ni ra vakatagitaka na kalasi na qito ni Matanitu ni Lotu, a tarogi qasenivuli na Matanitu ni Lotu se cava e vakatagitaka tiko kina e dua na Jiu na tiki ni Romania.
Dina ga ni o rau duadua ga na matavuvale vaka-Jiu mai Simleu Silvania, era se vakatovotovotaka tikoga na lotu vaka-Jiu. Era marautaka na nodra vakacagicagi kece na Jiu ra qai vakatabuya na kosher. Ena Vakaraubuka, Ena lako o tamai Mataniciva ki na dua na tauni voleka ni Hungary ka ra tiko kina e vuqa na Jiu ka ra dau tiko ena lotu ni Shabbat. Ena veisiga tabu, Rau dau lako na mataniciva kei tinana ki na dua na tauni na yacana o Silvaniei me rau gole ki na valenilotu.
Ni sa mai cava na Mataniciva 15, a vakatabuya na Matanitu ni Lotu e Romania na nodra bisinisi na Jiu. A vakayalia na nona bisinisi na Friedman ka vakasaurarataki me toki ki Simleu Silvaniei. A vuli ena koliji ni itikotiko raraba na mataniciva e Simleu Silvaniei, ia a tukuni vua ni a sega ni rawata na nona kalasi baleta ni Jiu. E sega ni vakaibalebale oqo ki na Mataniciva baleta ni sega ni tiko na qasenivuli ni vakaukauwa yago, A kacivi na mataniciva me sosomitaka baleta ni a dua na dau vakatavako taledi. Dina ga ni a saga na Mataniciva me valataka na nona sala me tiko ga e koronivuli, a sega ni qaqa. Ni sa yabaki 17, Sa biuta na koronivuli na Mataniciva. Ni sa kila ni sa lailai sara na nona madigi ena dua na tauni lailai vakaoqo, ena itekivu ni nona ikaruasagavulu a toki na Mataniciva ki Budapest na vanua e vakaitikotiko kina e dua na nona momo. E gadreva me vulica e dua na maqosa me rawa ni bula kina me rawa ni vuli kina na Mataniciva me culacula. E vinakata na Mataniciva me vakalevutaka na nona madigi me rawa ni bula kina, oqori na vuna e nanuma kina me toki ki Budapest. E dau taleitaka vakalevu na culacula, ia a vinakata me torocake ka taura e dua na kalasi ena kena ivakarau. E nanuma lesu na mataniciva ni oti oya sa tekivu cula na kalokalo dromodromo ena isulu. E nanuma lesu o koya, "Ni keirau a tiko ena ghetto, keimami gadreva na kalokalo dromodromo ena iyaya yadua." A tukuni vakavuqa vei mataniciva ni sega ni vaka e dua na Jiu. Ni ra sega ni volivoli rawa na Jiu ena sitoa, A vakatulewataka na Mataniciva me kauta laivi na nona kalokalo dromodromo ka laki volivoli. Dua na gauna a tarovi koya e dua na ovisa ni Hungary ka tarogi koya se cava na gauna e dau raici koya ena dua na kalokalo dromodromo kei na so tale na gauna ka sega kina na kalokalo. A tukuna vua, "O sega ni Jiu. Kauta tani tawamudu na kalokalo oya."
Ni tiko e Budapest, A rawa ni veitaratara na Mataniciva kei rau na nona itubutubu ena nona vakau ivola. Ia, a sega ni veitaratara kei rau na nona itubutubu ena itekivu ni 1940 kei na Mataniciva ni sa yali tawamudu na nona itubutubu. Ni vakasamataka lesu na nona nanuma me baleta na ivalu, E vakabauta na mataniciva ni vakavuna na nodra mate na Jiu mai Hungary na matanitu o Hungary.
Ni oti na nona tiko ena ghetto me rauta ni rua veimama na yabaki, Era sa vakavolivoliti na mataniciva kei ira na vo ni Jiu. A vakarautaka ena nona vakasotara na nona iyaya. E vakadeitaka na Mataniciva me vakatawana na iyau talei nei tinana kei na veika talei kece e tu vua. Me ikuri ni, a volia e levu sara na kakana e sega ni vakamacalataki rawa me kakua kina ni viakana. Dua na mataka, era lako mai na ovisa ki na katuba ka tukuna vua ni lima na miniti me kumuna vata na nona iyaya ka biubiu. Era vakasoqona vakalevu na ovisa e vica na udolu na Jiu. E nanuma lesu na mataniciva nira sega ni tuvanaki rawa na ovisa ka ra qai vakauta kece na nodra vale na Jiu baleta nira sega ni kila na ka me ra cakava vei ira kece. E nuitaka o koya ni na oti oqo, ia a sega. Ena Okotova 1943, a rogoca na tukituki ena nona katuba ka biuta tale na vale. Ena gauna oqo, e vinaka sara. E nanuma lesu na nona lakova na veika e vakilai me tawamudu. E vica vata na udolu na Jiu era a vakasaurarataki mera lako ena veisiga. Ni ra na cegu ena bogi, E nanuma na Mataniciva ni lailai sara na ka e soli vei rau me rau kania. Era dau vakayagataka ga na wai ka nanuma ni vakasisila na kakana. E sega ni dua na digidigi me kania ga. Era a tuvanaka na ovisa ni Hungary na ilakolako. Rarawataka na Mataniciva, rarawa, ka malumalumu. E kunea na kaukauwa me toso tiko ga ena veisiga ena ilakolako taucoko. Ena ilakolako, A raica na Mataniciva ni lako mai na nona vale e dua na marama. A cici yani na mataniciva vua na marama ka solia vua na kote mamare e daramaka tiko me isau ni kakana. E sega ni kauwaitaka na Mataniciva ni sa yaco mai na vulaililiwa. Sa viakana sara ga; na ka ga e rawa ni vakasamataka oya me kauta mai na kakana. A curu ki na nona vale na marama ka lako mai ka kauta mai e levu na kakana me baleta na Mataniciva ka taura na kote mamare.
E nanuma lesu na Mataniciva na nona lako tiko mai na Okotova ki na Tiseba. Sa batabata sara na draki, E marau na mataniciva ni sega ni yali na iqaqalo ni ligana ena ilakolako. E kila ni taubale tiko ki Jamani, ia a sega ni kila ni sa taubale tiko ki na keba ni veivakararawataki nei Bergen-Belsen. A yaco yani ki Bergen-Belsen ena Janueri 1944. Ni yaco yani ki na keba ni veivakararawataki, era sa kau tani kece na iyau talei ni Mataniciva oka kina na nona sau kei na kaloko. Sa kau tani mai vua na veika kecega; oka kina na nona isulu. A soli vua na isulu e sinai tu ena kutu. Ena veisiga ena tau kina na uca cevata, Ena sega ni rawa ni savata sobu na mataniciva ka savata na nona sovu ena uca cevata. Ni sa oti, e dodonu me dara lesu tale na nona isulu dukadukali ka lesu tale ki na baraki. Nira sa na lako mai e levu na tamata ki na keba, Ena cakava na mataniciva na ka e rawa ni cakava me rawa nira tiko kina na tamata ena baraki. Oqo ena sega kina na vanua me moce kina. A tiko ena sala batabata ka tauvimate sara vakalevu.
Ni sa sereki na keba, A raica na Mataniciva ni ra lako mai ki na keba na sotia ni Peritania. E nanuma lesu o koya ni ra vakarerei ira na sotia ni Jamani. Ni oti e dua na macawa, A tokitaki na mataniciva mai Bergen-Belsen ki na dua na vale vinaka cake mai Jamani. E nanuma lesu na nona vakani vakavinaka cake. Era se tauvimate sara vakalevu na tamata kece ena dukadukali ni keba. A lako mai e dua na nasi me vukei ira na isenivalu oka kina na Mataniciva ka a lako sobu mai kei ira na serau. A qai lako mai na kai Suwiteni ka dolava na nodra iyalayala vei ira na isenivalu ka vukei ira. Ena 1945, A nanuma na Mataniciva ni vinakata me lako i Suwiteni. A kau e kea kei ira na isenivalu tale eso. Era qaravi ira na isenivalu na vuniwai ra qai curu i valenibula ke ra gadreva eso tale na veiqaravi vakavuniwai.
Era biu na isenivalu ena veivale ni vulaikatakata e Suwiteni ena taudaku kei Stockholm. E nanuma lesu ni a biu vata kei Czech, Hungary, kei ira na isenivalu mai Romania. A tiko e kea me rua na yabaki. A marau vakalevu na Mataniciva ni tiko e kea. E dau soli vua na isulu vou ena veigauna kece me rawa ni logavinaka kina. Ni oti e vica na yabaki mai Suwiteni, A vola na mataniciva vua e dua na momo a kunea mai Ni'u Ioka. A vakauta sara ga o momo e $100. E vakayagataka na ilavo oqo me voli kina e dua na kaloko ka vakavinakataka na bati ni sa vakacacani mai na ivalu. Ni sa qai vakavinakataki koya, A kerei momo o Mataniciva me vukei koya me lako mai ki Amerika. Dina ga ni a taleitaka na Mataniciva na nona bula mai Suwiteni, a vinakata me tiko mai Ni'u Ioka kei na nona matavuvale. E nanuma o koya ni na wawa tu ena vica vata na yabaki me yaco ki Amerika baleta ni sa rui lailai na iwiliwili ni romania, ia a rawa vua kei momo me rau cakacakataka e dua na sala me rau kauta vakatotolo sara na Mataniciva ki Amerika. E sega ni rauta na imatai ni ivola ni vakadeitaka ni a rawa vua na momo me kauti koya ki na vanua me kerea kina e dua na nona itokani me vukei koya. A veivuke na itokani oqo me kauta mai na Mataniciva e dua na ivola ni vakadeitaki veiganiti me lako mai ki Amerika.
Ena June 14, 1948, A yaco mai na mataniciva ki na siti o Ni'u Ioka. A waraki koya tiko o nei ena toba. E kila na Mataniciva ena iyaloyalo a vakauta mai. A qai vakaitikotiko vata kei nei kei momo, ka cakacaka vaka-dauculacula.
E sega ni bau raitayaloyalotaka o Mataniciva ni na vakamautaka e dua na turaga ni Amerika. E nanuma lesu ni a sotavi watina ni sikova tiko e dua na itokani. A vakamautaki Max Rosenzveig ka rau sa 2 luvena yalewa. E ono na makubuna na Mataniciva.
A vakadewataki na veivakatarogi oqo (mai na dua na veivakatarogi a katoni rawa) mai vei Halley Pari ena iTokani ni Y ena vakasama ni veikauwaitaki ka lewena na YM&YWHA mai Washington Heights kei Inwood. Na vakayagataki ni itukutuku oqo ka sega ni vakadonuya vakaivola ruarua na Y kei koya e veivakatarogi e vakatabui sara. Raica eso tale na ka me baleti ira na iTokani ena parokaramu ni Veikauwaitaki eke: http://ywashhts.org/partners-caring-0
Na Valecavu ni Iperiu Dua na vakatani kei Estelle Gold Wing Galleryena veitokani dokadoka vata keina VM&YWHA mai Washington Heights kei Inwoodsureti iko ki na nodaNoveba/Tiseba, 2013 Vakaraitaki Cakacaka“Sotava e dua na Gauna ni iValu ka Sivia: iYaloyalo ni Yalo era a Vakamatei ena iVotavota ni iVotavota” kei na itaba kei na ivakatakarakara mai vei: YAEL BEN-SAIONI, PETER LOW kei NA ROJ Rodriguez. Me semati vata kei na dua na Veiqaravi digitaki ena ivakananumini75iKa 17 ni Yabaki ni Vakananumi nei Dinalnacht -na Bogi ni Iloilo KavoroNodra Soqo ni Dolavi ni Veiqaravi kei na Daudroini, Vakaraubuka, ni Noveba, 2013 7:30 t.m.
E dua na itukutuku mai na Y : ” Sa yabaki tini vakatini na Washington Heights/Inwood Y, ka tomani tikoga me, e dua na ivakaruru vei ira era vakasaqara na vakaruru, veidokai kei na kilai deivaki. E vuqa era curuma mai na noda katuba ka vakaitavi ena noda parokaramu era a sotava na veivakatovolei kei na veivakatovolei eda sega mada ga ni vakasamataka rawa. Vei ira eso, o cei ena tiki ni vakaraitaki oqo, e dua na ka rerevaki vakaoqori sa mai kilai tu e vuravura ni "Na Sorovaka" – na nodra laba e ono na milioni na Jiu mai Iurope.
Eda na vakananuma na veika sa oti ena gauna sa oti., rokovi ira era a bula ka mate ena gauna o ya, ka taqomaka na dina me baleti ira na itabatamata mai muri. Ena vukuda kei ira na luveda, e dodonu meda lako sivita na kedra italanoa o ira era sa sotava oti na ca ni ivalu. Era tu na lesoni me vulici me baleta na veisiga ni mataka. Na veivakatarogi oqo e volaitukutukutaki mai vei Halley Vinaka, e dua na supavaisa ni parokaramu ni "iTokani ni Veikauwaitaki". A rawa na parokaramu bibi oqo ena dua na soli ka ena lomasoli mai na UJA-Federation e New York, caka me vakavinakataka na veimaliwai kei na valenilotu e Washington Heights kei Inwood. “
Na neitou vakaraitaki cakacaka ni liga vata e vakaraitaki kina na itaba kei na veivakatarogi vei ira na bula mai na iLawalawa ni Veivakamatei, Hannah Eisner, Charlie kei Lilli Friedman, Pearl Rosenzveig, Fredy Sedel kei Ruth Wertheimer, o ira kece era lewe ni Valecavu ni Iperiu, e dua na ivavakoso ni Jiu era dau dro mai na Jiu ni Jamani ka ra kalougata me ra gole yani ki Amerika, semati ena mua ni yabaki 1930. Me kena ikuri, eda na doka talega na doka na bula a vakasaduagataki Gi voli mai na Vakamatei Gimatee Low- na tinai neitou daudroini o Peter Bilow kei Yan Neznanskiy na lewe ni Matavuvale sa bula tiko ena GAUNA OQO – tamai Koya na iLiuliu ni Parokaramu ni Y, Vikatoria Neznansky.
E Dua na Veiqaravi digitaki ni Siga ni Vakacecegu, vata kei ira era vosa, me nanumi kina na ika 75 ni Yabaki ni Bula nei Ira na Dinavi ni Matavuvale (Na Bogi ni Iloilo Kavoro) ena itekivu ni kena dolavi na iVakaraitaki ni Gold Gallery/Y:Na veiqaravi ena tekivu vakatotolo ena 7:30 pm. Era sa sureti taucoko mera tiko kina.
Me baleta na auwa e dola raraba se me baleta na ikuri ni itukutuku, yalovinaka qirita na valenilotu e212-568-8304 se raicahttp://www.hebrewtabernacle.orgiTukutuku nei Daudroini: Yael Ben-Zionwww.yaelbenzion.comA sucu o Yael Ben-Zion mai Minneapolis, MN ka susugi cake e Isireli. Sa taurivola mai na International Center of Photography's General Studies Program. O Ben-Zion sa dau ciqoma na veivuke kei na icocovi duidui eso, se qai oti toka ga oqo mai na Puffin Foundation kei na NoMAA, ka sa vakaraitaki na nona cakacaka mai Amerika kei Iurope. Sa tabaka o koya e rua na gacagaca ni nona cakacaka. E vakaitikotiko o koya mai Washington Heights vata kei watina, kei na nodrau gonetagane drua.
iTukutuku nei Daudroini: Pita Vale tabu: www.peterbulow.com
O tinaqu ni se gone, a vuni tiko ena gauna ni Veivakamatei. Ena veiyabaki sa oti, veika a sotava, se na ka au raitayaloyalotaka ni a sotava o koya, sa vakauqeti au sara vakalevu. Na veivakayarayarataki oqo e laurai ruarua ena noqu bula yadua kei na noqu cakacaka ni liga. Au a sucu mai Idia, A vakaitikotiko ena gauna e se gone lailai kina mai Berlin ka toki ki na Amerika vata kei rau na noqu itubutubu ni'u yabaki 8. E tiko na noqu iLiuliu ena Cakacaka ni Liga Vakamatai. Au ciqoma talega e dua na isolisoli ka na rawa kina vei au me'u cakava e vica walega na ivesu varasa ni bula mai na iVesu. Yalovinaka ni vakaraitaka vei au kevaka o vinakata mo ni tiki ni cakacaka oqo.
iTukutuku nei Daudroini :Roj Rodriguez: www.rojrodriguez.com
Na yagoqu ni cakacaka e vakaraitaka na noqu ilakolako mai Houston, TX – na vanua au a sucu ka susugi kina – ki Ni'u Ioka – ena vanua au a sucu kina, vakaraitaka na nona matana, duidui ni itovo vakavanua kei na bula vakaitamata kei na nodra rai duatani vei ira na curuvanua– Au kunea e dua na veidokai vakavoui me baleta na itovo vakavanua ni tamata kecega. Au sa vakatovotovo vata kei ira na dauveitaba kilai vinaka, a lakova vakayawa sara na vuravura ka cakacaka vata kei ira e vuqa na kenadau ena vanua. Vakatekivu mai na Janueri, 2006, na noqu cakacaka vakadau dauveitaba sa yaco me dua na cakacaka ni veitaba yadua ka dau basika mai na noqu kila na sala eda wasea kina na vuravura ka cakacakataka vakataucoko na noda kila ka.
